Gazi Evrenos Bey veya Hacı Evrenos (1288-1417) Osmanlı Devletinin ilk yüzyılına bir kumandan.
Gazi Evrenos Bey 1288 yılında Balıkesir'de doğmuş[kaynak belirtilmeli] 1417 yılında Vardar Yenicesi'nde (bugün Yunanistan'ın Giannitsa şehri) ölmüştür[kaynak belirtilmeli]. Evrenos Bey'in asıl ismi Evren'dir[kaynak belirtilmeli]. Bazı kaynaklara göre eski Rumcada "Bey" anlamina gelen "os" eki[kaynak belirtilmeli] Evren Bey'e Orhan Gazi'nin kardeşi Süleyman Paşa ile yaptıklari Rumeli seferleri sırasında yöre halkına adil davranışlarından ötürü Rum yerli halk tarafından verilmiştir. Aşıkpaşazade'de ismi Evrenuz olarak geçmekte, 'Evren' ve 'Uz' kelimelerinden bileştirilmiş olabileceğini düşündürmektedir[kaynak belirtilmeli]. İsmini Bizans tarihçileri Avrenezis veya Verenezis, Batılı tarihçiler de Vrenez şeklinde yazarlar[kaynak belirtilmeli]. Gazi Evrenos 129 yaşına dek yaşamış dört Osmanlı padişahına hizmet etmiştir: Orhan Gazi, I. Murat, I. Bayezıt ve I. Mehmet.
Orhan Gazi'nin oğlu Süleyman Gazi'nin Sultan I. Murat'ın hükümdar olup Rumeli'ye gelmesine kadarki dönemde, karşı saldırılara maruz kalarak bir süre gerileyen Osmanlılar için hasıl olan tehlikeli durum Evrenos Bey ile Hacı İlbey 'in ciddi faaliyetleriyle önlenmiştir.
Osmanlı hükümdarı I. Sultan Murad Rumeli'ye geçtiğinde Evrenos Bey Keşan ve İpsala 'yı zaptetmiş, sonra Edirne üzerine yürüyen Türk kuvvetlerinin sol koluna tayin edilip ileri fırlayarak, doğu Makedonya 'daki Sırp kuvvetlerinin Osmanlı ordusuna yapmaları muhtemel saldırıları önlemekle görevlendirilmiştir. Evrenos Bey'i daha sonra Serez 'de akıncı kumandanı olarak görüyoruz. İkinci defa zaptedilen Serez'i kendisine merkez yapan Evrenos Makedonya'ya yaptığı akınlarla mühim şehir ve kasabaları elde etmiştir.
Evrenos Bey takriben 1385'de vezir Çandarlı Halil Hayreddin Paşa ile Makedonya harekatına katılmış ve ikinci defa Manastır elde edilmiş ve Hayreddin Paşa ile birlikte Arnavutluk 'ta Elbasan taraflarına ve daha batıya kadar gitmiştir. Bundan sonra Evrenos Bey hacca gitmiş ve buradan dönüşte Birinci Kosova Muharebesi ne denk gelen günlere rastlamış ve bu muharebede kendisinin tecrübelerinden yararlanılmıştır.
Kosova muharebesinden sonra Yıldırım'ın hükümdar olmasını müteakip Vodina ve Çitroz kasabalarını elde eden Evrenos Bey, 1390'dan itibaren beş, altı sene mütemadi olarak Arnavutluk'a akın yapmış 1396'da Niğbolu Savaşı nda ve Eflak seferinde bulunmuştur.
Evrenos Bey Ankara Savaşı 'ndan sonra şehzadeler arasındaki mücadelede Süleyman Çelebi 'den sonra ihtiyarlığına binaen bu gailelere karışmak istememiş ise de Rumeli'de hükümdar olan Musa Çelebi 'nin kendisine baskı yapması üzerine el altından Çelebi Mehmet tarafını tutmuş ve Rumeli'deki harekat tarzı hakkında Çelebi Mehmet'e yol göstermiş ve onun planı üzere Çelebi Mehmet'in Rumeli'ye geçerek Sırp hududuna gelmesi üzerine diğer uçbeyleriyle beraber kendisine iltihak etmiştir. Evrenos Bey hayli yaşlı olduğu halde Kasım 1417'de vefat ederek Vardar Yenicesi'ndeki türbesine defnedilmiştir. Evrenos Bey 'in burada türbesinden başka cami, medrese ve imareti ile diğer bazı yerlerde hayırlı tesisleri vardır.
Tarihler, Sultan Murad Hüdavendigar 'ın oğlu Yıldırım Bayezid'i evlendirdiği zaman Evrenos Bey'in düğün hediyesi olarak elbiselik kumaşlardan başka yüz genç erkek ve yüz genç kız köle ve cariye takdim ettiğini; bu yüz köleden on kölenin elinde içi altın dolu altın tepsi ve on kız cariye elinde yine içleri altınla dolu on altın tepsi bulunduğunu, diğer sekseninin ellerinde de gümüş ibrik ve gümüş maşrapalar bulunduğunu anlatır. Sultan Murad Evrenos'un getirdiği saçıyı davetine icabet eden Mısır, Karaman, Hamidoğlu ve sair elçilere verdiği gibi, bütün elçilerin getirdikleri hediyeleri de Evrenos Bey'e vermiştir. Yine Evrenos'un getirdiği altınların bir kısmını elçilere, ve mütebakisini ulemaya ve fukaraya dağıtmıştır. Bu anekdot Osmanlı'nın daha ilk yüzyılında ulaştığı zenginlik derecesini ispatlaması bakımından önemlidir.